English
چرخش جهت دلار
پس از انعکاس اخبار سیاسی در هفته گذشته، نرخ ارز جهت نزولی به خود گرفت. بعد از آنکه روز چهارشنبه هفته گذشته احتمال پیروزی نامزد دموکرات در انتخابات قوت گرفت بازار ارز با جهت‌گیری کاهشی به آن پاسخ داد. اما شیب منفی قیمت دلار در یکی، دو روز اخیر دچار تغییر شده و خبرها از بازار آزاد نشان‌دهنده حرکات افزایشی در روند ارز هستند. با ایجاد این تغییر جهت قیمتی دلار شایعاتی شنیده می‌شود مبنی‌بر آنکه دلیل اصلی چرخش جهت حرکت ارز اقدامات صورت‌گرفته از سمت بانک مرکزی کشور است. شایعات حاکی از آن است که بانک مرکزی تمایل ندارد نرخ ارز از مقدار مشخصی پایین‌تر بیاید و به همین دلیل با ایجاد انحراف یا حتی دخالت مستقیم در بازار تلاش کرده تا قیمت ارز سقوط نکند و از یک کف مشخص قیمتی پایین‌تر نرود. شایعات بر این فرض بنا شده که به علت آنکه بانک مرکزی دارای ذخایر ارزی است با کاهش قیمت دلار، ارزش ریالی این ذخایر کاهش یافته و قدرت بانک مرکزی برای هدایت بازار کاهش می‌یابد و این برای سیاست‌گذار پولی و دولت مطلوب نیست.
واکنش بانک مرکزی
در پی این اتفاقات بانک مرکزی طی اطلاعیه‌ای به شایعاتی که پیرامون قیمت ارز وجود دارد واکنش نشان داد. بانک مرکزی در اطلاعیه خود نرخ‌های ارز بازار آزاد را مطابق با بنیادهای اقتصاد ندانسته و از کاهش ۲۵ درصدی نرخ ارز طی یک هفته اخیر به‌عنوان دلیلی برای اثبات تاثیرگذاری کاهش ریسک‌های غیراقتصادی نام برده و افزوده این کاهش ریسک‌ها بر کاهش قیمت بازار به سمت نرخ تعادلی پایین‌تر اثرگذار خواهد بود.
اطلاعیه بانک مرکزی بیان می‌کند عده‌ای سعی دارند با منتسب کردن برخی سطوح قیمتی به‌عنوان کف قیمتی مورد نظر بانک مرکزی از کاهش نرخ جلوگیری کنند. بانک مرکزی تاکید کرده هر روند نزولی در بازار گاهی با اصلاح روبه‌رو می‌شود، اما ایجاد جو روانی و نسبت دادن تحرکات ضدکاهشی به بانک مرکزی فقط برای ایجاد تشنج در بازار و سوءاستفاده از نوسانات احتمالی صورت می‌گیرد.
بانک مرکزی طی اطلاعیه به مردم اطمینان می‌دهد که روند نزولی نرخ ارز شکل گرفته و ثبات در بازارهای دارایی به‌رغم این گونه شایعات و تلاش‌ها تداوم خواهد داشت. بر همین اساس بانک مرکزی از اراده خود برای هدایت بازار به سمت نرخ‌های پایین‌تر که متکی بر عوامل بنیادین اقتصاد هستند خبر داده و می‌افزاید «بدیهی است با استمرار عرضه بانک مرکزی، پتروشیمی‌ها، فولادی‌ها و سایر صادرکنندگان و گشایش‌های ارزی در جریان، بازار ارز از ثبات بیشتری برخوردار خواهد شد.»
اطلاعیه بانک مرکزی با اشاره به پایین‌تر بودن نرخ‌های معاملاتی واقعی در سامانه نیما و بازار متشکل ارزی از نرخ‌های غیررسمی، شایعه دخالت بانک مرکزی برای جلوگیری از کاهش نرخ ارز را رد کرده است.
ضرورت اصلی اقتصاد
در حال حاضر مهم‌ترین هدف بانک مرکزی ایجاد ثبات در شرایط اقتصادی کشور است. نوسانات مداوم و شدید در قیمت‌ها و به تبع آن عدم ثبات در اقتصاد کشور ضربات بسیار مخربی بر پیکره تمامی اجزای اقتصادی کشور وارد می‌کند. علاوه بر این پاندمی کرونا نیز به عامل دیگری برای نااطمینانی و نوسان تبدیل شده و به همین علت برای پایین آوردن سطح ریسک اقتصاد در پاندمی کرونا، جلوگیری از ایجاد نوسانات بیشتر ضروری است. در کشورهای توسعه‌یافته ابزار اصلی بانک مرکزی برای کنترل نوسانات حاصل از انتظارات مردم هدایت و ایجاد کانال‌های مشخصی برای نرخ بهره است.
از آغاز سال‌جاری در ایران، با وقوع تحرکات قیمتی در بازار سهام و به تبع آن در بازارهای دارایی دیگر مثل ارز و سکه و حتی مسکن نااطمینانی در بین عوامل اقتصادی به اوج خود رسیده است. تمامی بازارها طی ماه‌های متوالی دچار التهاب بوده‌اند و مردم از هر فرصتی برای خلاصی از پول نقد خود استفاده می‌کنند. به‌نظر می‌رسد در چنین شرایطی که به‌واسطه نوسانات شدید، مردم تا حدی اطمینان خود را به پول ملی از دست داده‌اند مهم‌ترین هدف برای کشور بازگرداندن ثبات به بازارها است. بازگشت آرامش به بازار ارز می‌تواند مقدمه ایجاد استقرار در بازارهای دیگر نیز باشد. این ریسک بالا علاوه بر آنکه وضعیت اقتصادی و روانی مردم را به خطر انداخته باعث بروز ناکارآمدی در بخش‌های دیگر نیز است.
در شرایطی که بازارها تحت نااطمینانی شدیدی قرار بگیرند، در وهله اول تولید مورد هدف قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه نوسانات شدید خبر از عدم اطمینان در رابطه با مقادیر متغیرهای اقتصادی در آینده می‌دهد، تمامی تولیدات تحت ریسک قرار گرفته و با اخلال مواجه می‌شوند. هرچه نوسان شدید‌تر باشد ریسک تولید نیز بیشتر می‌شود. وابستگی موجود در کالاهای سرمایه‌ای و واسط در تولیدات داخلی کشور باعث می‌شود اثرات منفی نوسانات نرخ ارز به سرعت در روند تولید دیده شوند. در چنین شرایطی تولیدکننده برای آنکه از پس شرایط پرنوسان بربیاید باید سرمایه در گردش‌های بالاتری را اتخاذ کند تا بتواند ریسک‌های ایجاد شده را پوشش دهد. از طرف دیگر نوسان در بازارهایی مثل بازار ارز باعث اخلال در کار خرید و فروش ارز نیز می‌شود. با وقوع حرکت‌های شدید در نرخ ارز نه تنها تولیدکننده توان برنامه‌ریزی و تولید خود را از دست می‌دهد، بلکه حتی برای خرید و فروش ارز نیز دچار مشکل می‌شود.
از طرف دیگر نیز سرمایه‌گذاران در چنین شرایط پرریسکی ترجیح می‌دهند به‌جای سپرده‌گذاری در بانک یا سرمایه‌گذاری در تولید، دارایی خود را به بازارهایی مثل سکه و ارز ببرند که از سودهای بالایی برخوردار است. در شرایط نوسانی تقاضا برای سفته‌بازی به شدت افزایش می‌یابد و نوسانات فعلی نوسانات بعدی را خلق می‌کنند. در چنین شرایطی با کاهش کارآیی بازارها، قیمت اسمی از قیمت ذاتی فاصله گرفته و عملکرد بازار مختل می‌شود.
استراتژی ثبات‌ساز
برای به‌دست آمدن این ثبات از دست رفته و بازگرداندن آرامش به پیکره اقتصاد، بانک مرکزی باید برای رسیدن به یک قیمت مشخص با یک دامنه نوسان کوتاه اقدام بکند. قیمتی که منطبق بر عوامل بنیادین و به دور از هیجانات سیاسی و روانی بازار باشد. وظیفه مقام پولی کاهش یا افزایش نرخ ارز نیست، بلکه باید در پی برقراری ثبات در سطح قیمت‌ها و حفظ ارزش پول ملی باشد. حفظ ارزش پول ملی به آن معنا نیست که سیاست‌گذار پولی اصرار داشته باشد بدون توجه به شرایط اقتصادی و انتظارات، مسائل بنیادین و مشکلات دیگری مثل کرونا نرخ ارز را کاهش دهد، حفظ ثبات برای اقتصاد اولویت مهم‌تری از کاهش نرخ ارز است. از همین رو بانک مرکزی نیز نباید به‌دنبال کاهش یا افزایش نرخ ارز باشد.
در این راه سیاست‌گذار پولی فارغ از انتظارات مردم که به‌دنبال اتفاقات سیاسی شکل گرفته است باید به‌دنبال قیمتی باشد که بتواند نرخ ارز را در آن ثبات نسبی ببخشد. اینکه نرخ هدف بانک مرکزی زیر نرخ فعلی باشد یا بالای آن نیز تفاوتی ایجاد نمی‌کند. نکته مهم ثبات بخشیدن به حرکت بازار و کاهش دامنه حرکت نرخ ارز است. اگر کف قیمتی که از سوی بانک مرکزی انتخاب می‌شود قابل دفاع از سمت این نهاد نباشد و در کوتاه‌مدت دچار نوسان‌های شدید شود تبعات آن برای اقتصاد بیشتر خواهد بود و ضربه بزرگ‌تری به کشور وارد خواهد کرد.
اگر قرار باشد بانک مرکزی برای پاسخ به هیجانات سیاسی، نرخ ارز پایینی را انتخاب کند و در کوتاه‌مدت نتواند از آن محافظت کند به مراتب ضرر و زیان بیشتری برای اقتصاد کشور خواهد داشت. شرایط کنونی فرصت مناسبی است تا بانک مرکزی به تب و تاب تمام‌نشدنی بازار ارز پایان دهد و با برقراری ثبات هم توان پیش‌بینی و اطمینان به عوامل اقتصادی را بدهد و هم تقاضا برای سفته‌بازی در بازار را به سطح مطلوب برساند.
برای عوامل اقتصادی نیز مهم‌ترین عنصر ثبات نرخ ارز است. اینکه فعالان اقتصادی آگاه باشند که نرخ ارز در آینده در دامنه مشخص و کوتاهی حرکت خواهد کرد بسیار مطلوب‌تر از آن است که نرخ ارز با نوسانات شدید سیری نزولی داشته باشد و به کف قیمتی آن اطمینانی وجود نداشته باشد.